ÇOCUKLARDA KUVVET ANTRENMANI

 

METİN PORSUK

 

Değişik kuvvet tanımları mevcuttur. Hollmann’a göre kuvvet bir dirençle karşı karşıya ka­lan kasların kasılabilme ya da bu direnç karşısında belirli bir ölçüde dayanabilme yeteneğidir. "Biyomekanikte ise kuvvet, fiziksel bir büyüklük olarak tanımlanır. (Sevim, 1995).

Groser ve Starischka (I981)'ya göre fiziksel olarak kuvvet, kütlenin ve ivmenin (kgm/sn2) ürünü olarak tanımlanır. Biyolojik açıdan ise kuvvet "kas hareketleri ile engellere dirençlere karşı koyma veya onları aşabilme yeteneğidir" (Akt. Çetin, 1992).

Spor uygulamalarında kuvvet, her zaman diğer temel özelliklere bağlı olarak ortaya çıkar ve kullanılan çoğu literatürde üç temel türe ayrılır: Maksimal kuvvet, çabuk kuvvet  ve kuvvette devamlılıktır.

Maksimal kuvvet bir dirence karşı uygulanabilmesi mümkün olan en büyük kuvvettir.Çabuk kuvvet sini kas sisteminin direnişleri mümkün olan en büyük kasılma hızı ile yenme yeteneğidir.Kuvvette devamlılık ise organizmanın uzun süren kuvvet çalışmalarında yorgunluğa direnme yeteneğidir.

Sportif verimin önemli bir özelliği de kuvvet özelliğindeki artışa bağlı olarak değişmesidir.Çocuk antrenmanın önemli karakteristik özelliklerinden biri olan genel ve çok yönlülük ilkesi göz önünde bulundurulmak koşuluyla bilinçli yapılan kuvvet çalışmaları yararlı olacaktır.

Kuvvetin oluşumunu ve sportif hareketlerde kuvvet kullanımını etkileyen faktörler şunlardır:

1-Fizyolojik etkenler

2-  Koordinatif etkenler

3- Morolojik etkenler

4-  Psikodinamik etkenler.

1- Fizyolojik etkenler: Kasılmanın oluşabilmesi için ön koşul enerji

metabolizmasıdır. Çocuklarda organizmanın belli yüklenmelerde yetişkinler gibi uyum reaksiyonları gösterdiği sap­tanmıştır. Öyleyse enerji metabolizması, olgunlaşmadan çok, kas çalışmasının türüne bağlıdır. Kuvvet antrenmanları ile oluşan hipertrofi için yeterli ölçüde testesteron hormonu gereklidir. Bu da büyük oranda 10 yaş dolayında söz konusudur.

2-  Koordinatif Etkenler: Koordinasyon ile kas içi ve kaslar arası koordinasyon kastedili­yor. Amaca yönelik kuvvet uygulaması için gelişmiş kaslar arası ve kas içi koordinasyona ihti­yaç vardır.

3-  Morfolojik (Yapısal) Etkenler: Morfolojik etken olarak, kas kütlesinin, vücut ağırlığına oranı kuvvet verimliliğinde önemli bir etkendir. Özellikle çocuk antrenmanlarında, belirleyici büyüklük relatif (göreceli] kuvvettir. Çünkü çocuk antrenmanlarında yenilmesi gereken dış kuvvetler, çoğunlukla onun vücut ağırlığıyla ilgilidir.

4- Psikodinamik Etkenler: Kuvvet antrenmanları yorucu ve sıkıcı çalışmalardır. Bu tür ça­lışma sonunda birey irade gücü, ruhsal dayanıklılık gibi özelliklerini geliştirir (Muratlı, 1997).

KUVVET GELİŞİMİ

Hettinger'e göre 11 yaşından itibaren, Martin'e göre ise 10 yaşından itibaren cinsiyet fark­larının görülmeye başlamasıyla hızlanan kuvvet gelişimi, 13-14 yaşlarında büyük bir gelişim oranına erişir.

Kuvvet yaşla birlikte; boy, kilo, iskelet sistemindeki kaldıraçlar oranındaki ve bütün vücu­dun kas kütlesindeki artışına bağlı olarak artan kuvveli çocuğun gelişim dönemlerine bağlı ola­rak ele alırsak, (Muratlı, 1977)

a- Okul öncesi çağı: Bu dönemde kuvvet özellikleri antrene edilemez.

b- ilkokul çağı (Birinci dönem): 7-10 yaş arasıdır. Kız ve erkeklerde bu çağda kuvvet özel­likleri; genel kuvvet ve kuvvet dayanıklılığı halen antrene edilemez. Ancak çabuk kuvvetin art­tığı görülebilir.

c- ilkokul çağı (ikinci dönem): Kızlarda 10-12, erkeklerde 10-13 yaşları arasındadır. Cinsi­yet farklılıkları belirginleşir. Kuvvet özellikleri, maksimal kuvvetin artışı oldukça azdır, bu ne­denle uygulanan yük (kuvvet oranı dikkatli seçilmelidir. Sürat parçalarının artması dolayısı ile çabuk kuvveti arttırılması mümkündür. Uygun antrenmanlar ile, kuvvet dayanıklılığın gelişimi ile doğru orantılıdır. Bu nedenle de oldukça azdır. Maksimal kuvvet seviyelerinde cinsiyete öz­gü farklılıklar mevcuttur.

d- Birinci ergenlik çağı: Bütün kuvvet Özelliklerinin gelişimi cinsiyet farklılıklarına göre olu­şur. Bayanların kuvvet oranı erkeklerin kuvvet oranının 2/3'dir. 14-15 yaşlarında iki cins ara­sında kuvvet farkı büyüktür. Kuvvetin antrene edilebilmesi kuvvet gelişimi ile doğru orantılıdır, uygun kuvvet çalışmaları yapıldığı takdirde 12-14 yaşlarından itibaren maksimal kuvvet ve bu­nunla doğru orantılı olarak kuvvet dayanıklılığında artış meydana gelir.

e-  İkinci buluğ çağı: Bu dönemde genç erkeklerde en yüksek ve çok hızlı bir şekilde kuv­vet artışları oluşur. Yük / kuvvet oranı da genç erkeklerde daha iyi duruma gelmiştir. Uygun uyarılar olduğu halde kuvvet dayanıklılığı da maksimal kuvvete uygun olarak gelişir. Genç ba­yanlarda kuvvet gelişimi bu dönemin özelliklerinden dolayı çok azdır, hatta kuvvet dayanıklılı­ğı durgunlaşmaktadır (Dündar, 1996].

 

MAKSİMAL KUVVET

Kızlarda 12-14, erkeklerde ise 14-16 yaşlarında maksimal kuvvet antrenmanlarına başla­nılmaktadır (Dündar, 1996). 10-13 yaşları arasında gelişim, önceki döneme göre daha az olur­ken, 13-14 yaşlarında yeniden hız Kazanır. Kızlar ise maksimal kuvvet gelişimini 14 yaş do­laylarında tamamlarlar ve ancak sistemli antrenman sonucu, bu değeri aşarlar. Ergenlik dö­neminde ise kız ve erkekler maksimal kuvvette belirgin şekilde ayrılırlar (Muratlı, 1997J.

 

ÇABUK KUVVET

Çabuk kuvvette kızlarda 10-12, erkeklerde de 10-12 yaşlarında antrenmanlara başlanılır. Çabuk kuvvette, erkek ve kızlarda eşit düzeyde ve sürekli bir artış 11-12 yaşa kadar görülür ve daha sonra verim düzeylerinde bir farklılaşma görülür. Kızlarda 13 yaşlarında gelişime bağ­lı kuvvet artışı sonlanın 14-15 yaşlarında iki cins arasında kuvvet farkı büyüktür (May, 1996). Çabuk kuvvetteki gelişim 7 yaşında başlayarak 11-13 yaşlara kadar kız çocuklarda uzar. Kız çocuklarda-bu gelişim 7-10 yaşlarında toplam gelişimin % 71.1'ini oluşmaktadır (Doğan ve Altay, 1996).

Çabuk kuvvet, maksimal kuvvet ile paralel gelişmez. Kızlarda 13-14 yaşlarında gelişimi maximuma ulaşmasına  rağmen, erkeklerde daha uzun süre devam eder (Muratlı, 1997).

 

KUVVETTE DEVAMLILIK

Kuvvette devamlılık antrenmanlarına kızlarda 12-14 erkeklerde 14-16 yaşlarında başlanmalıdır.(Dündar, 1996).

Çabuk kuvvette devamlılıkta tüm çocukluk süresince pozitif gelişme görülüyor. 10 yaşın­dan sonra erkek çocuklar çok az bir üstünlük sağlıyorlar. 13 yaşından sonra kızlarda bu kuv­vet türünde gelişme olmaz (Kendi en yüksek değerine 12 yaşında erişir). Erkeklerde ise kuv­vet gelişimi devam eder (Muratlı, 1997).

Kuvvette devamlılık için kızlarda 8-15 yaşlarında kol kaslarında, gelişime bağlı olarak 11-14 yaşlarında baldır kaslarında belirgin bir artış olmaktadır 13-14 yaşlarında (statik) kuvvet­te devamlılıkta kızlarda bir yavaşlama görülür.(Doğan ve Altay, 1995)

           

            Tablo 1 : Yaşa bağlı olarak kondisyon öğelerinin gelişimi ( Dündar, 1996; Grosser, 1986)

Yaşa bağlı değişim (a=erkek, b= bayan)

 

 

KUVVET EĞİTİMİ

Gelişimin her basamağı, kuvvet çalışmalarıyla ilgili uygulamalar yönünden ayrıntı sayıla­cak özellikler gösterir.

1. Okul Çağı Kuvvet Çalışmaları: Bu dönemde yüklenebilirlik yeteneğini geliştirmek için kuvvette devamlılık çalışmaları öncelik kazanırken, daha sonra çabuk kuvvet çalışmalarına geçilir. Öncelikle temel duruşlar için çok önemli olan sırt kasları, kol ve bacak kasları ile bun­ların kirişleri kuvvetlendirilimelidir. Kuvvette devamlılık prensibi ile gene! kuvvet çalışmaları ya­pılmalıdır.

Yeni başlayanlar oyun formunda ve kendi vücut ağırlığı ile çalışmalılar. Çekme, itme, tır­manma, sallanma gibi etkinlikler yapılabilir. Bunlar eşli oyunlar, tırmanma aktiviteleri, sıçramalı bayrak yarışları, sehpa, kutu sağlık topları ve diğer tipteki malzemeyle yapılan oyunlardır (Brook, 1985).

Antrenmanlı çocuklarda ise gene oyun karakterinde ve müsabaka formunda alıştırmalar tercih edilir fakat itme, tırmanma vb. gibi aktiviteler zamana karşı (20-30 sn] ya da tekrar sa­yısı ile yaptırılmalıdır (8-10 kez).

Özel kuvvet çalışmaları, kuvvette devamlılık prensibi ile eğitilmelidir. Bu yaşlarda çabuk kuvvet gelişimi başladığından çok yönlü sıçramalar, çıkış alıştırmaları, reaksiyon süratini geliş­tirici alıştırmalara yer verilmelidir. İzometrik antrenman yaptırılmalıdır. Dairesel antrenmanlar yaptırılmalıdır (Muratlı, 1997).

 

2- Okul Çağı Kuvvet Çalışmaları: Önemli kas gruplarının genel ve çok yönlü kuvvetlendirilmesine kendi vücut ağırlığı ya da çok az ek ağırlıkla dev olarak, barda kendini çekme, bar ya da paralelde dayanma, amut, sınav, sıçrama serileri ila­ve edilir. Yeni başlayanlarda kuvvette devamlılık dairesel antrenmanla geliştirilebilir. Bunun için maksimal testi yapılmalı ve değişik yüklenmeler uygulanmalıdır. Çalışmalara maksimal tekrar sayısının % 50'si ile başlanabilir. Sonra giderek arttırılabilir. Yeni istasyonlar programa alınıp çalışmanın etkinliği yüksek tutulmalıdır.

Çabuk kuvvet çalışmalarında daha çok genel alıştırmalar uygulanırken, özel kuvvet çalış­malarında "dinamik uyum" ilkesine uyulur. Çabuk kuvvet antrenmanlarında yüklenme şiddeti arttırılarak, çocuğun maksimal kuvvet antrenmanı yapabilmesine hazırlık yapılır.

Antrenmanlı çocuklarda çok yönlü ve branşa özgü kuvvet çalışması yapılmalıdır. Kuvvede devamlılık için dairesel antrenman, çabuk ve maksimal kuvvet içinde istasyon çalışması uy­gulanır. Bu amaçla maksimal ağırlığın % 60-70 veya en fazla 10 kez kaldırılabilen ağırlıkla 10 tekrarlı bir program uygulanabilir (Muratlı, 1997).

 

Ergenlik Çağı Kuvvet Antrenmanları: I, ergenlik çağında ani boy artışı nedeniyle vücut proporsiyonları arasındaki uyumsuzluk sonucu olarak, kaldıraç sistemlerindeki olumsuz yük -kuvvet oranı nedeniyle, çocuk kuvvet üretimi açısından ön verimsiz dönemini yaşar. Mekanik yüklenebilirlik bir ölçüde kaybedilir. Yanlış ve tek yönlü yüklenmeler omurgaya zarar verebilir. Buna karşılık ikinci ergenlik döneminde kuvvet gelişim oranları en yüksek değerlere erişir.

Bu dönemde, maksimal kuvvet, çabuk kuvvet ve kuvvette devamlılık çalışmalarına devam edilir ve yüklenme sistematik olarak arttırılır. Bütün kas gruplarına yönelik, çok yönlü çalışmalar yapılmalıdır. Fritz'e göre halter ile çalışmalara 14 yaşından itibaren başlanabilir. Maksimal ağırlıkla çalışmaya 16 yaşında başlanması öneriliyor (Muratlı, 1997).

Çocuklara ve gençlere kuvvet çalışmalarında şunlara dikkat edilmelidir

1-  Kuvvet antrenmanlarından sonra yeterli dinlenme aralığı

2-  Hazırlıksız organizmaya denenmemiş yükleme değişikliklerinin yapılması.

3-  Ergenlik yaşı öncesi ve esnasındaki kuvvet gelişimi nedeniyle özellikle omurilik böl­gesinde negatif değişimlere yol açabileceğinden halter çalışmaları ve başın    yukarısında çalışmalar yaptırılmamalıdır. Bu yaşlarda çocuğun kendi vücut ağırlığı ile antrenman yapması yeterlidir.

4- Tek taraflı yüklenme yapılmamalıdır. Tek taraflı yüklenme vücudun bir tarafını güçlendir­diğinden tüm vücudun çalışmasını aksatır.

5-  Uzun süreli statik çalışmalardan kaçınılmalıdır. Statik yüklenme dolaşımı ve yüklenmiş bölgede alışverişi engeller,  bu  aktif,  yüklenmede tam tersine döner.  Bu yüzden  ritmik hareketlerde herhangi bir sınırlama yoktur. (Ağırbaş, 1997).

 

 

Kaynaklar:

 

1. Ağırbaş, i. (1997). "Çocuk ve Gençlerde Antrenman Biyolojik Temelleri- II" Atletizm Bi­lim ve Teknoloji Dergisi, 26 (2| 5-14

2.  Brook, N.D. (1985). "Büyüyen Atletler ve Koşulları" Çev. Hülya Aşçı, Atletizm Bilim ve Teknoloji Dergisi, 1992 (7), 18-22

3.  Çetin, N. (1992). "Kuvvetin Yapısı" Atletizm Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8, 37-38.

4.  Doğan, F, Altay, F. (1996). Sportif Ritmik Cimnastik. Ankara, 101-103.

5.  Dündar, U, (1996). Antrenman Teorisi. Ankara, üçüncü baskı 122-125.

6.  Martin, D. (1988). Training in Kindes and Jugendalter. Hofmann - Verlag Schorndof.

7.  May, F.T. (1996). "Bayanlarda Kuvve!" Atletizm Bilim ve Teknoloji Dergisi 22, 28-35

8.  Muratlı, S. (1997) Çocuk ve Spor. Ankara, Kültür Matbaası, 135-167

9.  Sevim, Y (1995). Antrenman Bilgisi. Ankara, Gazi Büro Kitabevi.29.

 

Yayına Hazırlayan : Cem TOSUN